Ozarbayjon va Armaniston qurolli kuchlari o'rtasida bosib olingan hududlarda davom etgan qurolli to'qnashuv. Bu otishmalar to'xtatilgan vaqtdan buyon kuzatilgan eng keskin va uzoq davom etgan jangdir.

Rasmiy ravishda, 2016dan keyin Madrid tamoyillari yoki konfiguratsiyalari asosida davom etgan tinchlik muzokaralari jarayoni, 2018 yilda Armaniston inqilobi natijasida hokimiyatga kelgan Nikol Pashinyanning "Qorabog' Armanistondir va nuqta" kabi populist bayonotlari va Ozarbayjonning bosib olingan hududlariga ketma-ket noqonuniy safarlar kabi provokatsion harakatlari bilan jiddiy ravishda larzaga keldi.

Mart 2019 yilda g'alamis harakatlar davomi sifatida, Armaniston Mudofaa vaziri David Tonoyan, AQShga rasmiy tashrifida, "ularning yangi yerlar uchun yangi urush"ga chaqirdi. Tonoyanning bayonoti sabab tutash liniyada bir qator harbiy provokatsiyalar sodir etildi.

2020 yilning iyulida Armaniston Qurolli kuchlari bo'linmalari Ozarbayjon-Armaniston davlat chegarasining Tovuz yo'nalishi bo'yicha qulay pozitsiyalarni qo'lga kiritish uchun artilleriya to'plari yomg'iri yordamida hujum boshlashga urindi, ammo muvaffaqiyat qozona olmadi.

23 iyul kuni Armaniston Qurolli kuchlari Rossiya bilan birgalikda havo hujumidan mudofaa mashqlari boshlanganini e'lon qildi. Shundan so'ng Ozarbayjon hududida Ozarbayjon qurolli kuchlari va Turkiya Qurolli kuchlari ishtirokida sentyabr oyining boshlarigacha davom etgan bir qator harbiy mashqlar o'tkazildi.

Avgust oyida Armaniston Qurolli kuchlarining qo'poruvchi va razvedka guruhi aloqa liniyasining Goranboy tumani yo'nalishida qo'poruvchilik qilishga uringan, biroq ko'rilgan choralar natijasida qo'poruvchi guruh zarar ko'rgan va guruh komandiri, katta leytenant Gurgin Alberyan qo'lga olingan.

To'g'ridan-to'g'ri harbiy provokatsiyalar bilan birga, arman tomoni, xalqaro huquqiy tamoyillarga zid, Ozarbayjon Respublikasi ishg'ol hududlariga YPG va PKK terrorchilarining, shu jumladan, Bayrut portidagi portlashlardan keyin minglab Livan armanlarining keltirilishi mojaroni yanada og'irlashtirdi. Vaziyatdagi taranglik 2020 yilning avgust oyi oxirida Armaniston Bosh vazirining rafiqasi Anna Hakobyan Ozarbayjonning bosib olingan hududlarida noqonuniy ravishda tashkil etilgan harbiy mashqlardagi ishtirokini ommaga oshkor qilishi bilan o'z cho'qqisiga yetdi. Armaniston tomonining bu qabildagi samarasiz va provokatsion bayonotlari va harakatlari bir qator tadqiqotchilar tomonidan muzokara jarayonidan to'liq voz kechish sifatida qabul qilindi.

2020-yil 25-sentabr kuni BMT bosh Assambleyasi 75-sessiyasining umumiy muhokamasida Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev video formatida arman provokatsiyalari natijasida Ozarbayjon askarlari va 76 yoshli fuqaroning o'limi hamda fuqarolik infratuzilmasiga jiddiy zarar yetkazilganini qayd etdi. Jumladan, Ozarbayjon Respublikasi Prezidentining ma'lum qilishicha, 17 iyuldan sentabrga qadar Armanistonga harbiy yuk samolyotlari orqali ming tonnadan ortiq harbiy texnika olib o'tilgan. Ushbu tadbirda Turkiya Prezidenti Rajab Tayib Erdo'g'an Ozarbayjon va Gruziyaning hududiy yaxlitligini qo'llab-quvvatlash borasida nutq so'zladi.

Ozarbayjon Respublikasi Prezidentining yordamchisi — Prezident ma'muriyatining tashqi siyosat bo'limi boshlig'i Hikmat Hojiyev 27 sentyabr kuni soat 06:00da Armaniston Qurolli kuchlari tomonidan o't ochmaslik rejimining qo'pol ravishda buzilishi haqida bayonot berdi. Shu kuni Ozarbayjon Qurolli kuchlari Armaniston provokatsiyalarining oldini olish bo'yicha aksilterror operatsiyasini boshladi va respublika hududida harbiy vaziyat e'lon qilindi.

27 sentyabr kuni soat taxminan 06:00 da Armaniston qurolli kuchlari keng ko'lamli provokatsiya sodir etib, Ozarbayjon armiyasi pozitsiyalari va front bo'yi zonasida joylashgan aholi punktlarimizni yirik kalibrli qurollar, minomyotlar va artilleriya qurilmalaridan to'xtovsiz o'qqa tutdi. Ozarbayjonning Terter viloyatidagi Gapanli, Agdam viloyatidagi Chirog'li va O'rta Garvand, Fuzuliy viloyatidagi Alxanli va Shukurbeyli, Ozarbayjonning Jabrayil viloyatidagi Jojug marjonli qishloqlari dushmani tomonidan to'xtovsiz o'qqa tutilishi natijasida tinch aholi orasida o'lganlar va yaralanganlar bor. Fuqarolik infratuzilmasiga, shuningdek, tinch aholisi va harbiy xizmatchilar o'rtasida qurbonlar va yaralanganlar bo'ldi. katta zarar etkazildi. Ozarbayjon armiyasining front yoni bo'linmalari dushmanning bu provokatsiyasini oldini olish va qo'shinlarning to'qnashuv chizig'iga tutash hududlarda yashovchi tinch aholi xavfsizligini ta'minlash maqsadida javob harakatlarini boshladi.

Buning ortidan Armanistonda harbiy holat va umumiy safarbarlik e'lon qilindi, Ozarbayjonda esa harbiy holat, komendant soati va qisman safarbarlik e'lon qilindi.

Bo'lib o'tgan janglarda Ozarbayjon ancha kam yo'qotishlar bilan katta muvaffaqiyatlarga erishdi. 4 oktyabr kuni Jabroyil tumani ozod etilgandan keyin Armaniston qo'shinlari frontning janubiy yo'nalishda keyingi janglarning borishiga ham ta'sir qilgan muvaffaqiyatsiz hamlaga, 2016 aprelda Ozarbayjon armiyasi tomonidan ozod qilingan Lolatepa tepaligiga qaytish uchun urindi. Qarshi hujum jahdi natijasida arman armiyasining bir tank polki tor-mor qilindi, uning 800 dan ortiq askari yo'q qilindi (yarador bilan birga jami 1500-2000 gacha yo'qotish bo'ldi) va bu muvaffaqiyatsiz qarshi hujumdan so'ng arman qurolli kuchlari ham frontning janubiy yo'nalishida qolgan uskunalardan voz kechib, qocha boshladi.

Dastlab bir qator qishloq va strategik ko'priklarni bosqinchilikdan ozod qilgach, Ozarbayjon qurolli kuchlari 22 oktabr kuni Qorabog'ning Eron bilan tutash janubiy chegarasini butunlay ozod qildi va 23 oktabr kuni Lochin yo'lagi yo'nalishida ilgarilay boshladi. Lochin yo'lagi Qorabog'dagi uydirma tuzum bilan Armanistonni bog'laydigan yagona yirik (boshqalari bilan qiyoslaganda) avtomobil yo'li edi. Eng yaqin geografik yangilanishlar shuni ko'rsatdiki, o'sha kuni Ozarbayjon kuchlari Lochin avtomagistralidan atigi 10 km uzoqlikda bo'lgan.

Davom etayotgan urush mobaynida 4 oktyabrda Jabroyil, Fuzuliy 17 oktyabrda, Zangilan 20 oktyabr, 25 oktyabr Gubadli, 8 noyabr kuni esa Shusha shahri ozod qilindi.

Ganjaning bombardimon qilinishi va Ganjaga raketa hujumlari - arman qurolli kuchlari tomonidan 2020 yilning oktyabrida Ozarbayjonning Ganja shahrini turli vaqtlarda 5 marta bombardimon qilinishi. Bombardimon 2020-yilda Qorabog' janglari paytida sodir bo'lgan. Dastlabki hujum 4 oktyabr kuni bo'lib o'tdi va 1 nafar fuqaro Aliyev Tunar Goshgar o'g'lining o'limiga sabab bo'lib, 30 dan ortiq tinch aholini jarohatlanishiga sabab bo'ldi. Bu raketa hujumi Tog'li Qorabog ' mintaqasi tashqarisidagi ilk jiddiy hujum bo'ldi. Ikkinchi raketa hujumi 5 oktyabr kuni sodir bo'ldi. Hujum natijasida 3 nafar tinch aholi jarohatlandi. Uchinchi raketa hujumi 8 oktyabr kuni sodir bo'ldi. Qurbonlar va yaralanganlar yo'q edi. To'rtinchi raketa hujumi esa 11 oktabr kuni sodir bo'lib, unda 10 nafar tinch aholi halok bo'lgan va 40 dan ortiq kishi jarohatlangan. Hujum o't ochmaslik bitimi imzolanganidan bir kun o'tib uz berdi va bitimning buzilishiga olib keldi. Tinch aholini nishonga olgan beshinchi raketa hujumi 17 oktabr kuni sodir bo'ldi. Hujum natijasida barchasi tinch aholi bo'lgani holda 16 kishi halok bo'ldi va 55 kishi jarohatlandi. Hujumlar paytida shahar infratuzilmasi, boshqa binolar, jumladan, turar-joy binolari va avtomobillarga zarar yetgan.

2020 yilning 27 oktabrida Armaniston Qurolli kuchlari bo'linmalari Barda tumanidagi Qorayusifli qishlog'iga, 28 oktabr kuni esa Barda shahriga raketa hujumlarini uyushtirdi. Terrorchilik hujumlari natijasida 27 kishi halok bo'ldi va 70 dan ortiq kishi jarohatlandi. 2020 yilning 27 sentyabridan boshlab Armaniston Respublikasi Qurolli kuchlari xalqaro huquq normalari va tamoyillarini, 1949 yildagi Jeneva Konvensiyalari va Qo'shimcha protokollarni, BMT xavfsizlik Kengashi qarorlari va rezolyusiyalari, shuningdek e'lon qilingan o't ochmaslik gumanitar sulh rejimi talablarini qo'pol tarzda buzib Ozarbayjonning tinch aholisini ataylab nishonga olgan holda jangovar operasiyalar olib borayotgan mintaqaga taalluqli bo'lmagan shahar va rayonlarimizga raketa va og'ir artilleriya zarbalari berdi.

2020 yil 28 oktyabr, taxminan soat 13 atroflarida, dushman qurolli birlashmalari tomonidan Barda shahrining tinch aholisi gavjum bo'lgan va savdo ob'ektlari zich joylashgan hududiga har birida 72 dona 9h235 sonli, jami 144 kichik bombalari bo'lgan "Smerch" tipidagi tezkor-taktik raketa, 9m525 kalibrli katta portlatuvchi quvvatga ega bo'lgan ballistik "klaster" tipli 2 ta raketa zarbalarini berilishi oqibatida 21 tinc aholi vakili, jumladan 5 nafar ayol halok bo'ldi. 70 nafar aholi, bulardan 8 bola, 15 ayol turli tan jarohatlari oldi.

Ikkinchi Qorabog' urushi davrida Terter shahri bir necha bor raketa hujumlariga uchrab, bombardimon qilindi, tinch aholi halok bo'ldi, yaralandi, uylar vayron bo'ldi va xususiy xo'jaliklarga jiddiy zarar yetkazildi. Lekin Terter dushmanga bo'ysunmadi... Bu shahar aholisi, ayniqsa, Sugovushan ozod qilinganidan keyin armanlar orasida paydo bo'lgan nafratning nishoniga aylandi. 44 kun ichida Terter va uning atroflariga 16,277 ta to'p snaryadi va 21 ta raketa otilgan.

Davlat muassasalari binolari, o'nlab uylar foydalanib bo'lmaydigan holga tushdi. Ammo barcha provokatsiya va tahdidlarga qaramasdan, Terterning jasur aholisi g'alamislik va xavfga qaramay haqiqiy qahramonlik namunasini ko'rsatdi.

Tog'li Qorabog'dagi ikkinchi yirik shahar Shusha ozod qilingach, 2020 yilning 10 noyabrida Ilhom Aliyev, Vladimir Putin va Nikol Pashinyan o'rtasida sulh bitimi imzolanib, u barcha harbiy harakatlarni 00:00 dan e'tiboran to'xtatildi.

Shartnomaga ko'ra, Ozarbayjon urush davrida bosqinchilikdan ozod qilingan hududlar ustidan nazoratni o'z qo'lida saqlab qoldi. Armaniston bosib olingan boshqa hududlarni (Kelbajar, Agdam va Lochin tumanlari) Ozarbayjonga qaytarib berdi. Ozarbayjon, shuningdek, Turkiya va Eron bilan chegaradosh Naxchivonga yo'lakni qo'lga kiritdi. 2,000 Rossiya askarlari Armaniston va tog'li Qorabog' o'rtasidagi Lochin yo'lagi bo'ylab, shuningdek Ozarbayjonning etnik armanlar yashaydigan Xankendi shahri, Xojavend tumani bir qismi, Xojali va Kelbajar tumani bir qismi (avvalgi Agdara tumani) kamida 5 yil muddatga Rossiya Federatsiyasi tinchlikparvar kuchlar sifatida joylashtirildi.

Imzolangan shartnomaga muvofiq, tog'li Qorabog' mojaro zonasida to'liq sulh va harbiy operatsiyalar tamoman to'xtatilishi, 1 dekabr gacha Armaniston kuchlarining Tog'li Qorabog' atrofida Armaniston nazoratidagi Ozarbayjon hududlaridan chiqarilishi va Naxchivan avtonom Respublikasi va Ozarbayjon g'arbiy viloyatlarini bog'lovchi yangi transport kommunikatsiyalari qurilishi e'lon qilindi. 11 dekabr kuni tog'li Qorabog'da harbiy harakatlar tugagani va Rossiya Federatsiyasining tinchlikparvar amaliyotlari boshlanganidan beri birinchi marta sulh shartnomasi buzildi. Xadrutda sulh rejimining buzilishi bilan bog'liq bir holat qayd etildi. Oqibatda Ozarbayjon armiyasining bir nafar harbiy xizmatchisi yaralandi.

44 kunlik urush davrida Ozarbayjon armiyasi “Harop” uchuvchisiz zarba apparatlari, shu jumladan, Isroil bilan hamkorlikda Ozarbayjonda ishlab chiqarilgan "Zarba" dronlari, shuningdek "Bayraktar TB2" hujum dronlaridan keng foydalandi. Faqat "Bayraktar TB2" dronlari yordamida Ozarbayjon Armanistonning bir milliard dollarlik harbiy texnikasini yo'q qildi. Ozarbayjon Armanistonning havo mudofaa tizimlari pozitsion maydonlarni aniqlash uchun AN-2 uchuvchisiz samolyotlardan keng foydalandi. Ozarbayjon armiyasining bu noyob yutug'i jahon jang tarixida yangilik sifatida qabul qilinmoqda. Jangovar amaliyotlar davomida Armaniston Mudofaa vazirligi deyarli har kuni "urib tushirilgan Ozarbayjon qiruvchi-bombardimonchilari"haqida hisobot berardi. Dastlabki 2-3 haftalik janglardan so'ng ular tomonidan "urib tushirgan" harbiy samolyotlar soni o'nlab hisobhandi. Biroq keyinchalik ma'lum bo'lishicha, Armaniston havo mudofaasi tizimlari Ozarbayjonning "An-2" uchuvchisiz samolyotlarini urib tushirgan, natijada u o'z pozitsiya maydonini bildirib qo'ygan. Keyin Ozarbayjon armiyasi bu havo mudofaa tizimini yo'q qiladi.

Dronlar dushman uskunalariga va jonli kuchlarga aniq zarba berish uchun ham, artilleriyani sozlash va razvedka qilish uchun ham ishlatilgan. Ozarbayjon armiyasi dronlardan turli maqsadlarda foydalangan. Ularning uch-to'rt turi bor edi. Ba'zilari artilleriya snaryadlarini yo'naltirardi, PUAlar yordamida 4 daqiqa ichida artilleriya armanlar pozisiyalriga aniq zarbalar yetkazardi.

Ozarbayjon Respublikasi Mudofaa Vazirligi tarqatgan ma'lumotga ko'ra, Vatan urushida Qurolli Kuchlarimizning 2,783 nafar harbiy xizmatchisi halok bo'lgan. DNK tahlili orqali 103 nafar harbiy xizmatchining shaxsini aniqlash ishlari davom etmoqda. 100 dan ortiq harbiy xizmatchilarimiz bedarak yo'qolgan deb hisoblanadi. Ularni aniqlash va oilalarini xabardor qilish bo'yicha zarur chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Hozirgi kunda tibbiyot muassasalarida 1,245 nafar harbiy xizmatchi davolanmoqda.

Armaniston tomoni ma'lumotlariga ko'ra, janglarda 1,120 nafar harbiy xizmatchi halok bo'lgan. Aslida Armanistonning yo'qotishlari davlat tomonidan ko'rsatilgan raqamlardan 4-5 barobar katta edi. Ikkinchi Qorabog' urushida Ozarbayjon armiyasi tomonidan yo'q qilingan yoki qo'lga olingan Armanistonga tegishli harbiy texnikaning qiymati eng kam smeta stsenariysi bo'yicha kamida 3,8 milliard AQSH dollarida baholanmoqda. 44 kunlik urush natijasida Armaniston 10 ta S-300 va uning taktik-jangovar vositalari, 366 ta tank, 352 ta turli kalibrli qurol, 22 ta uchuvchisiz havo vositasi, 5 ta Su-25 samolyoti, 50 ta "Tor", "Osa", "Kub", "Aylana" modelli zenit raketa tizimidan mahrum bo'ldi. Shu bilan birga, alohida ahamiyatga molik 97 Grad, 4 Smerch, 2 Uragan, 1 Tos o't sochar, 2 Uragan, 1 Yars, Tochka-U, ballistik raketalar, va Elbrus raketa tizimlari ham mahv etildi. Armanistonning jangovar qobiliyati uning mudofaa, maxsus jangovar shtab va o'q-dorilar omborlari uchun muhim bo'lgan radar stansiyalari va inshootlarini yo'q qilish bilan butunlay vayron qilingan. Yo'q qilingan harbiy texnika ichida iqtisodiy kuch, harbiy imkonlar va xalqaro Qonunchilik hech qanday holatda Armanistonga uni sotib olishga imkon bermaydigan qurol-yarog ' majmualari mavjud. Bunday qurollarga misol sifatida narxi yuz millionlab dollar bilan o'lchanadigan , s-300 tizimlarini, sotish va foydalanish taqiqlangan ballistik tizimlar va Elbrus raketa tizimlarini alohida eslatib o'tishimiz kerak. Shu nuqtai nazardan, harbiy xarajatlar va iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, Armanistonning hozirgi harbiy byudjetini xarajatlar yo'nalishi orqali harbiy infratuzilmani tiklash uchun 38 yil kerak bo'ladi.

Mojarodan oldin turk manbalari Iroq va Suriyadan ko'plab YPG va PKK a'zolari Ozarbayjonga qarshi arman militsiyalarini o'qitish uchun Tog'li Qorabog'ga ko'chirilganini da'vo qildi. 30 sentyabr kuni turk manbalarining iddao qilishicha, 300 ga yaqin PKK jangchisi Eron orqali Tog'li Qorabog'ga ko'chirilgan. Ozarbayjon Qurolli kuchlari 28 sentyabr kuni xabar berganidek, halok bo'lgan armanlar orasida Suriya va yaqin Sharqning turli mamlakatlaridan kelgan armani millatli yollanma askarlar bor.

Urushning dastlabki kunlaridan boshlab qator xalqaro ommaviy axborot vositalarida dunyoning turli mamlakatlari fuqarosi bo'lgan armanlar Qorabog'dagi janglarda ishtirok etish uchun Armanistonga yuborilganini bildirgan maqolalar chop etildi. Ma'lumki, asosan Livan, Suriya, Fransiya va ayrim lotin Amerikasi mamlakatlarida yashovchi kelib chiqishi armani bo'lgan fuqarolari arman diasporasi chaqiriqlari bilan xalqaro huquq tamoyillariga zid ravishda urushda ishtirok etgan.

Bundan tashqari, 1 oktyabr kuni Suriya inson huquqlari monitoringi markazi armani millatli suriyalik jangarilarning Suriyadan Armanistonga olib ketiliganini tasdiqladi.

Frontdagi muvaffaqiyatlarimizning asosiy sababi Prezident, Oliy Bosh qo'mondon Ilhom Aliyev tomonidan o'tgan 17 yil davomida yaratgan kuchli davlat, kuchli armiya strategiyasi, milliy birlik va jangchilarimizning yuksak jangovor ruhi edi.

Ozarbayjon tomoni xalqaro tashkilotlarning 30 yil davomida qila olmaganini Ozarbayjon armiyasining Muzaffar Oliy Bosh qo'mondoni boshchiligida qisqa vaqt ichida amalga oshirdi.

Aksilterror amaliyotlar jarayonida Ozarbayjon armiyasi qo'mondonlik-nazorat postlarini, raketa va artilleriya uskunalarini, harbiy texnikani va dushmanga zamonaviy texnologik qurol-yarog ' yetkazib berishni izdan chiqarib, uni deyarli falaj holiga keltirgan. Zamonaviy texnologik qurollar Qurolli Kuchlarimizning kuch vositalaridan yolg'iz biri edi. Urush taqdirini aniqlab bergan Oliy Bosh Qo'mondonimiz boshchiligida jang maydonida haqiqiy qahramonlik ko'rsatgan Ozarbayjon askari va uning jasur sarkardalari edi. Ularning sa'y-harakatlari natijasida falaj bo'lib qolgan arman armiyasi jangga eski va foydalanish muddati tugagan qurol tizimlarini ham kiritdi, natijada sharmandali mag'lubiyatga uchradi. 44 kun davom etgan harbiy amaliyotlar doirasida Ozarbayjon armiyasi ishg'olchi Armanistonning 30 yil davomida tashkil etilgan qurolli kuchlarini mag'lubiyatga uchratib, yirik g'alabani qo'lga kiritdi.

Darhaqiqat, Ozarbayjon frontdagi bu g'alabalar asosini o'tgan 17 yil mobaynida yaratgan. Armiyamizning kuchiga katta ahamiyat berilib, eng zamonaviy harbiy texnika sotib olish ishlari amalga oshirildi. Askar va ofitserlarimizning ijtimoiy sharoitini yaxshilash doimo diqqat markazida bo'lib keldi.

Agar shunday bo'lmaganda edi hozirda Ozarbayjon armiyasi yerlarimizni ishg'oldan ozod qilish uchun BMT xavfsizlik Kengashining qolgan 4 ta rezolyutsiyasini bir o'zi amalga oshira olmagan, jang maydonida dushmanni mag'lub eta olmagan, front chizig'ining barcha yo'nalishlaridagi operatsiya shartlarini to'liq nazorat qila olmagan bo'lardi.

Ozarbayjon davlati 44 kunlik qarshi hujum operatsiyasini muvaffaqiyatli yakunladi. Vatan urushi Ozarbayjonning buyuk g'alabasi bilan yakunlandi. G'alabamizning ma'naviy ma'nosi esa 28 yillik bosib olingan yerlarni, ayniqsa, siyosiy va strategik ahamiyatga ega bo'lgan Shusha shahrni harbiy harakatlar bilan ozod qilinishi bo'ldi. Shunday qilib, so'nggi 2 asrda birinchi marta Ozarbayjon urushdan hududiy yo'qotishlar bilan emas, balki uning hududiy yaxlitligini tiklash bilan chiqdi. Ozarbayjon armiyasi qo'lga kiritgan tarixiy g'alaba davlat va xalq manfaatlari nuqtai nazaridan alohida ahamiyatga ega. Uzoq yillar davomida dushmanning zulmi ostida qolgan yerlarimizni ishg'oldan ozod qilish, avvalo, Ozarbayjon xalqining o'ziga ishonchini qayta tikladi, xalqning o'z rahbariga, uning kuchiga bo'lgan ishonchini yanada mustahkamladi.